Başta kaptanlar olmak üzere, bir gemi üzerinde istihdam edilen tüm gemi adamlarının, iş sözleşmelerinin gerek kendileri tarafından haklı bir nedenle, gerekse işverenleri tarafından haksız şekilde sona erdirilmesine bağlı olarak talep edebilecekleri deniz üzerindeki çalışmalarından kaynaklı alacakları bulunmaktadır. Bu alacak kalemler, temelde aynı olmakla birlikte, kaptan ve gemi adamlarını, iş tanımlarından doğan görevlerini ifa etmiş oldukları geminin(teknenin) bayrağına ve grostonilatosuna göre farklılık gösterebilmektedir.
Bu çalışmamız ile, kaptan ve gemi adamlarının, sözleşmeden doğan borçlarını yerine getirmiş oldukları geminin(teknenin) bayrağına göre; iş sözleşmesinin sona erdirilmesini takiben, hukuken hangi alacak kalemlerini talep edebileceklerini, açıklamak üzere ikiyi ayırarak özetlemiş bulunmaktayız.
TÜRK BAYRAKLI TEKNELERDE İSTİHDAM EDİLEN KAPTAN VE DİĞER GEMİ ADAMLARI, DENİZ İŞ KANUNU’NA TABİ OLUP SÖZLEŞMENİN SONUNDA TALEP HAKLARI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE KALEMLERE AYRILMAKTADIR:
Þ KIDEM TAZMİNATI
İş sözleşmesinin işverence feshedilmesi ya da gemi adamı tarafından haklı nedenle feshedilmesi veya gemi adamının ölümü veya DİK 14'üncü maddenin 4'üncü bendi sebebiyle son bulması hallerinde gemi adamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. 1 yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
Þ İHBAR TAZMİNATI
DİK m. 16/B vd: Süresi belirsiz hizmet akitlerinin çözülmesinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.
Hizmet akdi:
§ İşi altı ay sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,
§ İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,
§ İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,
§ İşi üç yıldan fazla sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra,
Bozulmuş olur.
Öneller asgari olup toplu iş sözleşmesiyle veya hizmet akti ile arttırılabilir.
Bildirme şartına uymayan taraf, yukarıda yazılı önellere uygun ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.
Þ FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ
DİK m. 28: Bu Kanun'a göre tespit edilmiş bulunan iş sürelerinin (günlük 8; haftalık 48 saat) aşılması suretiyle yapılan çalışmalar, fazla saatlerle çalışma sayılır.
Yapılacak fazla çalışmanın her saatine ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı % 25 oranında arttırılmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz.
Þ ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ ÜCRETİ
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde, bir iş karşılığı olmaksızın bir günlük ücreti tutarında tatil ücreti, ücret ödeme şekline bakılmaksızın ayrıca ödenir.
Þ HAFTA TATİLİ ÜCRETİ
Haftanın tatilden önceki günlerinde sürekli olarak çalışmış bulunan gemi adamlarına çalışılmayan hafta tatili günü için işveren veya işveren vekili tarafından bir iş karşılığı olmaksızın ve ücret ödeme şekline bakılmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir.
Þ YILLIK İZİN ÜCRETİ
Aynı işveren emrinde veya aynı gemide bir takvim yılı içinde bir veya birkaç hizmet akdine dayanarak en az altı ay çalışmış olan gemi adamı, yıllık ücretli izine hak kazanır.
İzin süresi altı aydan bir yıla kadar hizmeti olan gemi adamları için 15 günden ve bir yıl ve daha fazla hizmeti olanlar için yılda bir aydan az olamaz.
YABANCI BAYRAKLI TEKNELERDE İSTİHDAM EDİLEN KAPTAN VE DİĞER GEMİ ADAMLARI, TÜRK BORÇLAR KANUNU’NA TABİ OLUP SÖZLEŞMENİN SONUNDA TALEP HAKLARI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE KALEMLERE AYRILMAKTADIR:
Þ KIDEM TAZMİNATI TALEP HAKLARI BULUNMAMAKTADIR. BUNUNLA BİRLİKTE KANUN GEMİ ADAMINA TAZMİNAT HAKKI TANIMIŞTIR, ŞÖYLE Kİ;
TBK m. 438/1: İşveren, haklı bir sebep olmaksızın hizmet sözleşmesini derhal feshederse işçi, belirsiz süreli sözleşmelerde, fesih bildirim süresine; belirli süreli sözleşmelerde ise, sözleşme süresine uyulmaması durumunda, bu sürelere uyulmuş olsaydı kazanabileceği miktarı, tazminat olarak isteyebilir.
TBK m. 438/3: Hâkim, bütün durum ve koşulları göz önünde tutarak, ayrıca miktarını serbestçe belirleyeceği bir tazminatın işçiye ödenmesine karar verebilir; ancak belirlenecek tazminat miktarı, işçinin altı aylık ücretinden fazla olamaz.
Þ İHBAR TAZMİNATI
TBK m. 432/2: Hizmet sözleşmesi; bildirimin diğer tarafa ulaşmasından başlayarak, hizmet süresi bir yıla kadar sürmüş olan işçi için iki hafta sonra; bir yıldan beş yıla kadar sürmüş işçi için dört hafta ve beş yıldan fazla sürmüş işçi için altı hafta sonra sona erer.
TBK m. 432/4: İşveren, fesih bildirim sürelerine ait ücreti peşin vermek suretiyle hizmet sözleşmesini feshedebilir.
TBK m. 438/1’de belirsiz süreli hizmet sözleşmesinin haklı sebebe dayanmayan şekilde feshedilmesi halinde ihbar sürelerine uyulmuş olsaydı ödenecek olan tutarın, tazminat olarak istenebileceği hüküm altına alınmıştır.
Þ FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ
TBK m. 402: İşveren, fazla çalışma için işçiye normal çalışma ücretini en az yüzde elli fazlasıyla ödemekle yükümlüdür.
Þ ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ ÜCRETLERİ TALEP HAKLARI BULUNMAMAKTADIR.
Þ HAFTA TATİLİ ÜCRETİ
TBK m. 421: İşveren, işçiye her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.
Þ YILLIK İZİN ÜCRETİ
TBK m. 422: İşveren, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yılda en az iki hafta ve onsekiz yaşından küçük işçiler ile elli yaşından büyük işçilere de en az üç hafta ücretli yıllık izin vermekle yükümlüdür.
TBK m. 423: İşçi bir hizmet yılı içinde kendi kusuruyla toplam bir aydan daha uzun bir süreyle hizmeti yerine getirmediği takdirde işveren, çalışılmayan her tam ay içi, yıllık ücretli izin süresinden bir gün indirim yapabilir.
KAPTANLARIN VE DİĞER GEMİ ADAMLARININ, ÇALIŞMIŞ OLDUKLARI GEMİNİN BAYRAĞINA BAKILMAKSIZIN ULUSLARARASI ALANDAKİ HAKLARI İŞ SÖZLEŞMELERİNE VE SÖZLEŞMEDE ATIF YAPILAN SİGORTA POLİÇELERİNE DAYANMAKTADIR
Þ KAPTAN VE GEMİ ADAMLARI İLE İŞVEREN ARASINDA İMZALANMIŞ OLAN BİR SÖZLEŞMENİN GEREKLİLİĞİ VE ÖNEMİ
Kaptan ve gemi adamlarının haklarını düzenleyen uluslararası anlaşmalar ve konvansiyonlara bakıldığında, işverenleri ile akdedilmiş bir iş sözleşmelerinin olması ve bu sözleşmenin çalışmalarından doğan alacaklarını belirleyen maddelerden oluşmasının, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların çözümünde, ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır.
İşçilik alacaklarına ek olarak, işin ifası sırasında meydana gelen iş kazaları sonucu meydana gelen bedeni hasarın tazmini, bazı uluslararası iş sözleşmelerinde atıf bulunması halinde, işveren tarafından yapılan sigorta poliçesindeki şart ve limitler dahilinde gerçekleşeceğinden, gerek iş sözleşmesinin gerekse sözleşmede atıfta bulunulan sigorta poliçesinin, iş akdi kurulurken, uyuşmazlık doğmadan incelenmesi ve gerekirse karşı taraf ile müzakere edilmesi tavsiye edilmektedir.